جایگاه مردم و مجلس در دوران پهلوی؛
مجلس که «طویله» بود نه مردمی!
در دوران پهلوی رضاخان مشارکت سیاسی مردم را در تمام امور نادیده میگرفت و با طویله نامیدن مجلس که اعضای آن اصطلاحا از سوی مردم انتخاب میشد در لفافه استبداد خود را نسبت به مالکیت کشور نشان داد.
به گزارش پایگاه خبری «یزدرسا»، نخستین بار برای برآورده شدن آرزوی ملت ایران مبنی بر تعیین سرنوشت خود و کشور به دستان خود در نهضت مشروطه این مهم رقم خورد و مجلسی برای تعیین نمایندگان از سوی مردم، تاسیس شد.
مجلس سنا و شورای ملی، در دوران پهلوی، به عنوان دو بخش از سازوکار سیاسی ایران وجود داشتند که مجلس سنا از دو بخش تشکیلدهنده قوه مقننه بود. اعضای این مجلس از طریق انتخابات مردمی( به اصطلاح) انتخاب میشدند. مجلس سنا مسئول تصویب قوانین و مقررات بود و قدرت تقریباً مساوی با مجلس شورای ملی داشت و شورای ملی از طریق مناصب مورد تعیین شاه تشکیل میشد. اعضای شورای ملی از طریق تعیین شاه انتخاب میشدند و معمولاً افرادی از طبقات برجسته و قدرتمند جامعه به این مجلس منتخب میشدند این مجلس معمولاً نقش مشاورهای و توصیهای داشت و نه قدرت تصمیمگیری مستقل.
*تفاوت مجلس سنا و شورای ملی با مجلس شورای اسلامی چیست؟
تفاوتهای اصلی میان مجلس سنا و شورای ملی دوران پهلوی و مجلس شورای اسلامی ایران در دوران فعلی را میتوان اینگونه بیان کرد که در ساختار و نظام انتخابات این مجالس در دوران پهلوی، مجلس سنا و شورای ملی اعضای خود را از طریق انتخابات مردمی یا منصوبشدن توسط شاه تشکیل میدادند و در مجلس شورای اسلامی، نمایندگان از طریق انتخابات مردمی برای دورههای چهار ساله انتخاب میشوند. انتخابات این مجلس توسط مردم و با رأیگیری عمومی صورت میگیرد.
از حیث مبنای قانونگذاری در این مجالس در دوران پهلوی، قوانین و مقررات توسط مجلس سنا و شورای ملی تصویب میشدند و در دوران انقلاب و با روی کارآمدن مجلس شورای اسلامی قانونگذاری بر اساس اصول و مبانی اسلامی و به روشی که با این اصول سازگار باشد، انجام میشود.
ترکیب و تعداد نمایندگان در دوران پهلوی، تعداد اعضای مجلس سنا و شورای ملی و ترکیب آنها بسته به نظام سیاسی و اصول موجود در هر دوره متغیر بود و در در مجلس شورای اسلامی، تعداد نمایندگان بر اساس تقسیمات جغرافیایی کشور و بر اساس جمعیت هر منطقه تعیین میشود. ترکیب نمایندگان هم از طریق انتخابات مردمی مشخص میشود و از جامعهای گستردهتر انتخاب میشوند؛ در نتیجه، مجلس شورای اسلامی ایران دارای ساختار، اصول، و تشکیل متفاوتی نسبت به مجلس سنا و شورای ملی دوران پهلوی است و کارکردهای آن بیشتر و اهداف آن مردمیتر و انقلابیتر است.
گاهی اوقات میان مجلس سنا و شورای ملی و دولت تنشها و تضادهایی در مورد تقسیم قدرت و صلاحیتهای مختلف مربوط به هر یک از این نهادها بوجود میآمد.
در دوران پهلوی، برخی از محدودیتها و موانع قانونی ممکن بود که توان کارآمدی مجلس سنا و شورای ملی را کاهش دهد. برخی از محدودیتها ممکن بود که به عنوان مثال انتخاباتی محدود، ممنوعیت برخورد با تصمیمات شاه و ... باشند.
*رضاخان مجلس را طویله میخواند
در دوران پهلوی سرکوب کردن مشارکت سیاسی مردم یک امر عادی شده بود، بهگونهای که در مجلس هفتم و هشتم رضا شاه و وابستگان برای جلوگیری از حضور گسترده مردم در انتخابات تمام تلاش خود را به کار بردند و در انتخابات مجلس نهم با تقلب گستردهای تنها افراد مورد نظر وارد مجلس شدند و مشارکت مردم بسیار نادیده گرفته شد.
این سرکوب سیاسی مردم در دوران پهلوی نیز در انتخابات دورههای دهم، یازدهم و دوازدهم مجلس شورای ملی هم تکرار شد، زیرا رضا خان به رای مردم و نظر آنها اعتقادی نداشت و تمام این کشور را به همراه منابعش برای خود میخواست و این امر نیز باعث شده بود تا افرادی که با او بودند نتوانند اظهار نظری در این زمینه داشته باشند و حتی بسیاری از جنایتهایی که در طول ادوار مختلف مجلس رخ داد، نادیده گرفت که کشتار مجلس گوهرشاد و به شهادت رساندن یک نماینده شهید مدرس در سال ۱۳۱۶ به عنوان یک نمایند مجلس از جمله این جنایتها بود.
در دوران پهلوی و دوران خفقان رضا خان مجلس به عنوان یک نهاد مردمسالار بسیار از اهدافش فاصله گرفت و حتی رضا خان با طویله نامیدن مجلس کاملا رای مردم و مشارکت سیاسی آنها را زیر سوال برد و نایده گرفت و این نادیده گرفته شدن مشارکت سیاسی مردم در دوران محمدرضا شاه نیز ادامه داشت.
در این دوران بیگانگان به صورت صریح در تعیین نمایندگان مجلس نقش داشتند به عنوان نمونه و بنابر گفته موسی حقانی، رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر، در جنوب ایران محمدرضا پهلوی نظرش این بود که یکی از برادران مسعودی انتخاب بشود، ولی انگلیسیها تأکید کردند که بایستی عبدالله گلهداری در آن منطقه انتخاب شود و یا در کرمانشاه هم نماینده انگلیسیها جای یکی از نمایندهها را گرفت که مورد نظر محمدرضا شاه بود و از همه مهمتر این بود که رأی مرحوم آیتالله کاشانی که جزو ۱۲ نفر اول منتخب مجلس چهاردهم بودند با دخالت آشکار سفارت انگلستان باطل شد و نام ایشان از میان منتخبان حذف شد.
* اعضای مجلس سنا ۶۰ نفر بود؛ ۳۰ نفر از طرف شاه و ۳۰ نفر به اصطلاح از طرف مردم انتخاب میشدند
گروه مطالعات بنیادین مرکز پژوهشها سپس سیر تاسیس مجلس سنا و نحوه عملکرد آن را بررسی کرده و آورده است: آییننامه انتخابات مجلس سنا هم در ۱۴ اردیبهشت ماه (سال ۱۳۲۸) تصویب و در تاریخ ۲۵ خرداد همان سال با فرمان شاه به وزارت کشور برای تهیه مقدمات انتخابات دوره اول مجلس سنا ابلاغ شد.
انتخابات سنا ابتدا دو مرحلهای بود که در ابتدا هر حوزه یک نفر را انتخاب و سپس منتخبان هر ناحیه نیز از بین خود یک نفر را انتخاب نموده و به مجلس سنا میفرستادند عده اعضای مجلس سنا نیز ۶۰ نفر بود که ۳۰ نفر از طرف شاه منصوب و ۳۰ نفر دیگر – به اصطلاح – از طرف مردم انتخاب میشدند و اگر فقط یک نفر از آن ۳۰ نفر دوم متمایل به سناتورهای انتصابی شاه بود آراء آنها برای به دست آوردن اکثریت کفایت میکرد و با این تدبیر در دوره موجودیت مجلس سنا هیچ قانونی که مخالف نظر شاه باشد به تصویب نمیرسید.
در پایان این گزارش آمده است که دوره اول مجلس سنا که در ۲۰ بهمن ۱۳۲۸ شروع به فعالیت کرده بود، در مهر ماه سال ۱۳۳۰ به وسیله دکتر مصدق منحل اعلام شد اما دو روز پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ - در ۳۰ مرداد همان سال - مجددا مجلس سنا افتتاح شد و تا سال ۱۳۵۷ در مجموع طی ۷ دوره فعالیت داشت.
*مجلس شورای اسلامی؛ مجلسی مردمی و اسلامی
مجلس شورای اسلامی در ایران از ۲۹۰ عضو تشکیل شده است که به مدت چهار سال انتخاب و از طریق انتخابات عمومی و مستقیم از سراسر کشور انتخاب میشوند که اعضای مجلس شامل نمایندگان از هر یک از استانها و نمایندگان اقلیتهای مذهبی هستند.
مجلس شورای اسلامی در قانونگذاری، نظارت بر اجرای قوانین، تصویب بودجه و استیضاح رئیسجمهور و وزرا نقش دارد و این مجلس برای تصویب قوانین و انجام اصلاحات اساسی در کشور اهمیت داشته و نقش اساسی در تعیین سیاستها و راهبردهای کشور دارد.
اعضای مجلس حق استیضاح رئیسجمهور و وزرا را دارند تا به عنوان نمایندگان مردم، نظارت خود را بر اجرای قوانین و سیاستها اعمال کنند و در صورت لزوم مسئولان را به مسئولیت وادار کنند.
نظارت مجلس بر عملکرد مسئولان، وزرا، رئیس جمهور و استیضاح آنها در صورت لزوم و حتی تایید وزرا پس از اعلام رئیس جمهور بیانگر این است که مردم با انتخاب فردی اصلح به عنوان نماینده مستقیم خود در دولت، در امور بیان شده نقشی مهم به صورت غیرمستقیم ایفا میکنند و این میزان اجازه حضور مردم در مسائل و مشارکت سیاسی آنها تاکنون در هیچ برگی از تاریخ نوشته نشده است.
با تشکیل مجلس شورای اسلامی در زمان انقلاب دوباره مشارکت سیاسی مردم در تصمیمات کشور مورد ارزش قرار گرفت، بهگونهای که حتی مردم امروز در انتخاب رهبر به صورت غیرمستقیم و با انتخاب اعضای مجلس خبرگان نقش دارند و گواه اهمیت به نقش مردم در مسائل سیاسی کشور همین بس که میتوانند نقشی در انتخاب رهبر کشور خود داشته باشند.