آموزش مهارت‌های زندگی از پایه هفتم تا دوازدهم

یزدرسا: در نظام آموزشی فعلی، آموزش مهارت‌های زندگی چه جایگاهی دارد؟ آیا درس مشخصی برای آن وجود دارد؟

گلستانی‌فر: در حال حاضر در برنامه درسی رسمی آموزش‌وپرورش درسی با عنوان مهارت‌های زندگی به‌صورت مستقل وجود ندارد، اما محتوا و اهداف این حوزه در قالب چند درس بسیار مهم در پایه‌های مختلف تحصیلی گنجانده شده است. برای نمونه، در پایه‌های هفتم و هشتم درس «تفکر و سبک زندگی» تدریس می‌شود که بخش قابل توجهی از مهارت‌های زندگی، مهارت‌های شناختی و توانمندی‌های ارتباطی در آن گنجانده شده است. در دوره متوسطه دوم نیز درس «تفکر و سواد رسانه» ارائه می‌شود که با توجه به شرایط امروز جامعه و حضور گسترده دانش‌آموزان در فضای مجازی، نقش بسیار مهمی در ارتقای آگاهی و توانمند‌سازی آن‌ها دارد.

علاوه بر این، در پایه‌های یازدهم و دوازدهم نیز درس‌های «فرهنگ» و «انسان و محیط» پیش‌بینی شده که در مأموریت و محتوای آن‌ها، آموزش مهارت‌های زندگی و مهارت‌های ارتقایی به‌طور کامل دیده شده است. حتی در پایه نهم نیز بخش‌هایی از این آموزش‌ها از طریق درس «آمادگی دفاعی» منتقل می‌شود.

یزدرسا:  این دروس توسط چه افرادی تدریس می‌شود؟ چه نظارتی بر کیفیت تدریس وجود دارد؟

گلستانی‌فر: این دروس عموماً توسط مشاوران مدارس، مربیان پرورشی و معاونان پرورشی تدریس می‌شوند و برای سنجش اثربخشی آنان نیز نظام ارزیابی مشخصی وجود دارد. این‌گونه نیست که این درس‌ها بدون نظارت ارائه شوند. دانش‌آموزان همانند سایر دروس، آزمون می‌دهند و عملکرد آن‌ها به‌صورت رسمی ارزیابی می‌شود. در سطح شهرستان‌ها سرگروه‌های آموزشی فعال هستند و در اداره کل نیز یک سرگروه استانی قرار دارد که به‌صورت مداوم با سرگروه‌ها و دبیران مناطق ارتباط دارد. همچنین از سوی دبیرخانه کشوری درس تفکر و سبک زندگی، هر سال شاخص‌های کلیدی برای سنجش و ارزیابی دبیران این درس تدوین و به استان‌ها ابلاغ می‌شود و سرگروه استانی نیز موظف است این شاخص‌ها را پیگیری و اجرا کند.

۳۷۰ مشاور برای ۲۹۰ هزار دانش‌آموز یزدی

یزدرسا:  وضعیت تعداد مشاوران مدارس یزد چگونه است؟ نسبت مشاور به دانش‌آموز چقدر است؟

گلستانی‌فر: در سال تحصیلی جاری حدود ۲۹۰ هزار دانش‌آموز در مدارس استان یزد مشغول تحصیل هستند. برای پوشش این تعداد دانش‌آموز، حدود ۳۷۰ مشاور در مدارس فعالیت می‌کنند. البته توزیع مشاوران یکسان نیست؛ بیشترین حضور مشاوران در مدارس متوسطه دوره اول است، اما با توجه به ظرفیت‌ها و نیازها، در بسیاری از مدارس متوسطه دوم و حتی در برخی دبستان‌ها هم مشاوران مستقر شده‌اند.

نکته قابل توجه این است که تعداد مشاوران خانم نسبت به آقایان بیشتر است؛ اکنون به‌طور میانگین برای هر ۸۰۰ دانش‌آموز یک مشاور در استان یزد وجود دارد که نسبت به سال گذشته بهبود چشمگیری یافته است. در سال تحصیلی جاری هم تعداد دانش‌آموزان کاهش یافته و هم تعداد مشاوران حدود ۱۲۰ نفر افزایش پیدا کرده که این رشد طی سال‌های گذشته بی‌سابقه بوده است.

یزدرسا: مشاوران چه مقدار در مدارس حضور دارند؟

گلستانی‌فر: مشاوران طبق تکلیف قانونی، هفته‌ای ۲۴ ساعت حضور موظف در مدارس دارند و بسیاری از آن‌ها علاوه بر این ساعات موظف، ساعات بیشتری را نیز به‌صورت غیرموظف در مدارس فعالیت می‌کنند.

مداخلات مشاوره‌ای از آموزش تا ارجاع تخصصی برای دانش‌آموزان

یزدرسا:  وضعیت مداخلات مشاوره‌ای در سال گذشته چگونه بود؟ آیا آمار مشخصی وجود دارد؟

گلستانی‌فر: مداخلات مشاوره‌ای طیف بسیار وسیعی دارد؛ از مداخلات مختصر آموزشی گرفته تا مداخلات درمانی و ارجاع به مراکز تخصصی. به همین دلیل ارائه یک آمار کلی ممکن نیست. اما آنچه می‌توان گفت این است که در مقایسه با دهه گذشته، سال گذشته از نظر پیگیری آسیب‌های اجتماعی، مدیریت اختلالات روان‌شناختی و اجرای غربالگری روانشناختی که یکی از موارد مهم برنامه ملی «نماد» است؛ وضعیت به مراتب بهتر بوده است.

در سال گذشته جلسات متعددی در سطح آموزش‌وپرورش، استانداری، فرمانداری‌ها و حتی با ائمه جمعه برگزار شد و تلاش شد از تمام ظرفیت‌های ممکن برای حمایت روانی از دانش‌آموزان استفاده شود. همکاری دستگاه‌های مختلف نیز به شکل محسوسی افزایش یافت. بنابراین می‌توان گفت حجم مداخلات و پیگیری‌ها نسبت به سال‌های قبل روند افزایشی داشته و مدیریت این موارد نیز منسجم‌تر شده است.

اجرای برنامه‌های پیشگیرانه در حوزه آسیب‌های اجتماعی در یزد

یزدرسا: آموزش‌های پیشگیرانه در حوزه آسیب‌های اجتماعی در مدارس چطور؟ چه برنامه‌هایی اجرا می‌شود؟

گلستانی‌فر: برنامه‌های پیشگیرانه یکی از محورهای اصلی فعالیت ماست. هر سال هفته مبارزه با اعتیاد در مدارس برگزار می‌شود و از سوی دیگر جشنواره مهم «نوجوان سالم» نیز به‌صورت گسترده اجرا می‌شود؛ جشنواره‌ای که استان یزد اکنون دو سال پیاپی میزبان دبیرخانه کشوری آن بوده و اختتامیه کشوری آن در یزد برگزار شده است.

علاوه بر این، یکی از طرح‌های مهم پیشگیرانه، طرح یاریگران زندگی است که براساس آن هر مدرسه موظف است یک کانون یاریگران زندگی تشکیل دهد. همچنین مرکز مشاوره دانش‌آموزی استان، مستقر در مرکز امام حسین (ع)، مسئول ارائه آموزش‌های تخصصی به دانش‌آموزان است؛ آموزش‌هایی که عمدتاً بر پیشگیری از مصرف مواد مخدر، دخانیات و سایر رفتارهای پرخطر متمرکز است.

نماد؛ نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان از غربالگری تا درمان

یزدرسا: طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) در یزد چگونه اجرا می‌شود؟

گلستانی‌فر: طرح نماد یا «نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان» از سال ۱۳۹۵ در کشور ابلاغ و اجرا شده است و استان یزد نیز مانند سایر استان‌ها از همان سال در این طرح حضور داشته است. البته نماد طی این سال‌ها توسعه بسیاری یافته و اکنون با قدرت و انسجام بیشتری اجرا می‌شود. بسیاری از بخش‌های این طرح با همکاری دستگاه‌های مختلف در حال اجراست و هر سال این طرح کامل‌تر می‌شود.

در طرح نماد نیازی به ثبت‌نام مجزا نیست؛ تمام مدارس و دانش‌آموزان استان یزد به سامانه دسترسی دارند و از طریق سامانه «مای‌مدیو» از خدمات نماد استفاده می‌کنند. دانش‌آموزان در دوره‌های آموزشی شرکت می‌کنند، در غربالگری روان‌شناختی حضور می‌یابند و پس از انجام غربالگری در چهار سطح تقسیم‌بندی می‌شوند، گروه سبز دانش‌آموزان به‌هنجار، گروه زرد دانش‌آموزان در معرض خطر، گروه نارنجی دانش‌آموزان پرخطر و گروه قرمز دانش‌آموزانی هستند که در وضعیت فوریت روانی–اجتماعی قرار دارند و نیازمند مداخلات فوری هستند.

پس از این مرحله، مداخلات لازم در مدرسه انجام می‌شود و در صورت نیاز، دانش‌آموز به مرکز مشاوره آموزش‌وپرورش یا نهادهای همکار نماد مانند بهزیستی، علوم پزشکی، دادگستری یا نیروی انتظامی ارجاع داده می‌شود

یزدرسا: چه خدماتی از طریق طرح نماد در استان یزد ارائه می‌شود؟

گلستانی‌فر: نماد یک چرخه کامل و منسجم است. این چرخه از زمان مشاهده اولین نشانه‌های اختلال شروع می‌شود و تا پایان درمان و پیگیری دانش‌آموز ادامه دارد. به بیان دیگر، در نماد فقط تشخیص مطرح نیست، بلکه مجموعه‌ای از خدمات شامل آموزش، غربالگری، سطح‌بندی، مداخله تخصصی، درمان، حمایت و پیگیری مستمر به دانش‌آموزان ارائه می‌شود.

یزدرسا: داده‌های نماد به نحو منتشر می‌شود، آیا محرمانه است؟ چه کسانی به آن دسترسی دارند؟

گلستانی‌فر: داده‌های نماد سالانه تولید و منتشر می‌شود اما انتشار آن کاملاً محرمانه است. این اطلاعات تنها در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که باید براساس آن اقدام اجرایی انجام دهند؛ یعنی مدیر مدرسه، مشاور مدرسه و تعداد محدودی از مسئولان استانی. برای حفظ حقوق اخلاقی دانش‌آموزان و خانواده‌ها، دسترسی عمومی به این داده‌ها وجود ندارد و اطلاعات تنها در پروفایل شخصی دانش‌آموز و مشاور قابل مشاهده است.

۲۲ دستگاه حاکمیتی در سطح استان وظایف مشخصی در این طرح دارند. البته میزان همکاری دستگاه‌ها یکسان نیست؛ اما در مجموع هدف نهایی ما این است که نماد بتواند تمام مراحل مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان را پوشش دهد.

 ارتقای توانمندی مشاوران و مدیران مدارس استان یزد

یزدرسا: برای تقویت دانش تخصصی مشاوران و مدیران چه اقداماتی شده است؟

گلستانی‌فر: آموزش مشاوران یکی از مهم‌ترین اولویت‌های ماست. در طول سال دوره‌های متعدد و تخصصی برگزار می‌شود تا مشاوران با جدیدترین مهارت‌ها و رویکردهای روان‌شناختی آشنا شوند. بخشی از آموزش‌ها به طرح‌هایی مانند همیار مشاور و رابطان مشاوره اختصاص دارد. همیاران مشاور دانش‌آموزانی هستند که با شعار «هر کلاس یک همیار مشاور»، در کنار مشاور مدرسه فعالیت می‌کنند. رابطان مشاوره نیز در مدارسی که مشاور حضور فیزیکی ندارد، بخشی از وظایف او را انجام می‌دهند و حتماً باید روان‌شناس یا مشاور باشند.

همچنین نهادهای همکار نماد مانند بهزیستی، علوم پزشکی، دادگستری و نیروی انتظامی نیز دوره‌هایی را در حوزه‌های تخصصی مورد نیاز مشاوران برگزار می‌کنند. علاوه بر این‌ها، برنامه‌های گسترده‌ای برای مدیران مدارس تدارک دیده‌ایم؛ زیرا از نظر ما مدیران، راهبران سلامت روان در مدرسه هستند و اگر درک درستی از مسائل روان‌شناختی داشته باشند، مدرسه در مسیر درستی حرکت خواهد کرد.

سامانه ارجاع اختصاصی طرح نماد در راه است

یزدرسا: آیا سامانه ارجاع بین مدرسه و دستگاه‌های تخصصی نیز وجود دارد؟

گلستانی‌فر: هدف نهایی طرح نماد این است که نظام ارجاع بین مدرسه و دستگاه‌های همکار کاملاً فعال و سیستمی شود. البته در سامانه مای‌مدیو هنوز این امکان به‌طور کامل در دسترس نیست. به همین دلیل با پیگیری‌های انجام‌شده و حمایت استاندار و معاون سیاسی–امنیتی استانداری، قرار است با همکاری پارک علم و فناوری، یک سامانه ارجاع اختصاصی برای استان یزد طراحی شود. این سامانه امکان اتصال میان مدرسه و نهادهای دستگاهی مانند بهزیستی، علوم پزشکی و نیروی انتظامی را فراهم می‌کند.

تا زمان راه‌اندازی این سامانه، ارجاعات به‌صورت هماهنگی مستقیم انجام می‌شود و سال گذشته براساس نتایج غربالگری، ارجاعات متعددی به نهادهای همکار انجام شد که استانداری، شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر و نهادهای دیگر نیز در آن نقش داشتند. با راه‌اندازی سامانه جدید، قطعاً گام بلندی در جهت تکمیل چرخه سلامت روان دانش‌آموزان برداشته خواهد شد.

یزدرسا: جمع‌بندی شما درباره وضعیت سلامت روان دانش‌آموزان استان چیست؟

گلستانی‌فر: با وجود برخی چالش‌ها روند کلی استان رو به رشد است. هم تعداد مشاوران افزایش یافته، هم برنامه‌های پیشگیرانه گسترده‌تر شده و هم طرح نماد به شکل منسجم‌تری اجرا می‌شود. امیدواریم با راه‌اندازی سامانه ارجاع و ادامه همکاری دستگاه‌ها، این مسیر کامل‌تر و مؤثرتر شود.

انتهای خبر/