رشد صنعت فولاد در دل کویر

محمدکاظم صادقیان در گفت‌وگو پایگاه خبری تحلیلی «یزدرسا»، با اشاره به سهم قابل توجه استان در تولید فولاد کشور اظهار کرد: استان یزد با تولید حدود ۱۲ درصد از فولاد کشور، یکی از قطب‌های مهم این صنعت در ایران به شمار می‌رود.

وی با اشاره به تعداد واحدهای فعال در این حوزه افزود: در حال حاضر بیش از ۳۰ واحد فولادی شامل کارخانجات ذوب، نورد و فرآوری در سطح استان فعالیت می‌کنند و یزد معمولاً پس از استان‌های اصفهان و خوزستان در رتبه سوم یا چهارم تولید فولاد کشور قرار دارد.

مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان یزد درباره روند شکل‌گیری این صنعت در استان افزود: سیر صنعتی‌شدن یزد در حوزه فولاد از اوایل دهه 70 آغاز شد و با راه‌اندازی پروژه‌هایی نظیر کارخانه فولاد یزد، مجتمع صنعتی چادرملو و توسعه مجتمع‌های معدنی بزرگ در استان همراه بود.

به گفته صادقیان بهره‌برداری از منابع معدنی غنی استان، ایجاد اشتغال پایدار و افزایش ارزش افزوده مواد معدنی به‌ویژه سنگ آهن از جمله اهداف اصلی این حرکت صنعتی در استان بوده است.

اما نکته‌ای که در این میان مغفول مانده، عدم تطابق میان ماهیت این صنایع و ظرفیت‌های اقلیمی منطقه است. فولاد، کاشی، سرامیک و دیگر صنایع مشابه، به‌طور ذاتی نیازمند منابع گسترده آبی‌اند؛ در حالی‌که یزد حتی برای تأمین آب شرب خود نیز به آب انتقالی وابسته است.

ناهماهنگی توسعه با اقلیم خشک یزد
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان یزد در راستای تشریح چگونگی توجیه‌پذیری توسعه صنعت فولاد در اقلیم خشک یزد عنوان کرد: گسترش این صنعت در استان عمدتاً به دلیل دسترسی گسترده به ذخایر غنی سنگ آهن بوده است.

وی همچنین اذعان داشت: هرچند فولاد صنعتی آب‌بر محسوب می‌شود، اما با برنامه‌ریزی‌هایی مانند استفاده از پساب شهری تصفیه‌شده و اجرای طرح‌های انتقال آب، تلاش شده فشار بر منابع محدود آبی استان تا حد امکان کاهش یابد.

صادقیان همچنین با اشاره به پیامدهای احتمالی تمرکز بی‌رویه صنایع آب‌بر در فلات مرکزی ایران تأکید کرد: توسعه بدون برنامه می‌تواند شرایط منابع آبی را بحرانی‌تر کند. از این‌رو توسعه واحدهای جدید فولادی در یزد تنها در صورتی قابل توجیه و اجرا است که از پساب، آب‌های شور یا منابع پایدار تأمین آب بهره‌گیری شود.

گرچه این تدابیر تا حدی در مدیریت مصرف آب نقش داشته‌اند، اما نباید از اثرات زیست‌محیطی این روند توسعه غافل شد. فولاد، کاشی، سرامیک و دیگر صنایع مشابه، به‌طور ذاتی نیازمند منابع گسترده آبی‌اند؛ در حالی‌که یزد حتی برای تأمین آب شرب خود نیز به آب انتقالی وابسته است.

استان یزد سال‌هاست با بحران شدید کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند. اقلیم خشک، بارندگی ناچیز و نبود رودخانه‌های دائمی باعث شده منابع آبی این استان بسیار محدود و شکننده باشند. سفره‌های آب زیرزمینی که دهه‌ها تأمین‌کننده اصلی آب در مناطق مختلف یزد بودند، حالا یکی پس از دیگری دچار افت شدید و حتی فرونشست زمین شده‌اند. در چنین شرایطی، استقرار صنایعی مانند فولاد که از پرمصرف‌ترین صنایع از نظر منابع آبی محسوب می‌شوند، تصمیمی است که بسیاری از کارشناسان آن را مغایر با اصول توسعه پایدار می‌دانند.

طبق آمارها، تنها برای تولید یک تُن فولاد، بین 200 تا 300 هزار لیتر آب مصرف می‌شود. حتی با وجود اصلاحاتی مثل استفاده از پساب شهری یا آب انتقالی، باز هم مصرف عظیم آب در این صنعت، فشار غیرقابل چشم‌پوشی‌ای بر منابع آبی استان وارد می‌کند.

همچنین بخشی از این پساب‌ها می‌توانند مجددا برای احیای سفره‌های آب زیرزمینی استفاده شوند و حتی در مواردی برای کشاورزی مجدد تصفیه می‌شوند که در صورت واگذاری به صنایع، با مخاطراتی در حوزه منابع آب زیرزمینی و حتی کشاورزی نیز روبه‌رو خواهیم بود.

با این اوصاف، سؤال اساسی اینجاست: چگونه می‌توان صنعتی به‌شدت آب‌بر را در یکی از خشک‌ترین نقاط کشور به‌عنوان محور توسعه قرار داد و انتظار نداشت که این انتخاب، بحران آبی را به مرحله‌ای بحرانی‌تر سوق دهد؟

صنعتی که نفس برخی شهرستان‌های یزد را تنگ می‌کند

از طرفی در سال‌های اخیر، آلودگی هوا در شهرستان‌هایی مانند اردکان، از بسیاری کلان‌شهرهای کشور فراتر رفته است. بر اساس برخی برآوردها، در صورت ادامه این روند، خطر کاهش قابلیت سکونت در این مناطق بسیار جدی است.

رشد بی‌رویه صنایع، به‌ویژه در شهرستان‌هایی چون اردکان، پیامدهای زیست‌محیطی گسترده‌ای به‌جا گذاشته است. آلودگی هوا در برخی نقاط حتی از بسیاری کلان‌شهرهای کشور نیز فراتر رفته و براساس برخی برآوردها، اگر روند فعلی ادامه یابد، خطر کاهش قابلیت سکونت در این مناطق بسیار جدی است. این در حالی است که تاکنون هم زندگی بسیاری از ساکنان این مناطق با مشکلات تنفسی و بیماری‌های ناشی از آن مواجه شده است.

تغییر چهره جمعیتی یزد در زیر بار مهاجرت گسترده
از دیگر تبعات صنعتی‌شدن شتاب‌زده یزد، مهاجرت‌های بی‌رویه و تغییرات جمعیتی است. این استان حالا میزبان موج بزرگی از مهاجران از استان‌های دیگر و حتی کشورهای همسایه شده است؛ امری که سبب تغییر بافت جمعیتی، فشار مضاعف بر زیرساخت‌ها، بروز برخی تبعات اجتماعی و فرهنگی شده است. برخی مناطق یزد در حال حاضر با وضعیتی مواجه‌اند که در آن جمعیت بومی به اقلیت تبدیل شده و چالش‌هایی تازه در حال شکل‌گیری‌ست.

بی‌تردید، نقش صنایع در اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی قابل‌انکار نیست. اما تجربه نشان می‌دهد که توسعه، زمانی اثربخش و پایدار خواهد بود که با شناخت دقیق اقلیم، منابع طبیعی و ملاحظات زیست‌محیطی همراه باشد. در غیر این صورت، آنچه در ابتدا به عنوان فرصت تلقی می‌شود، ممکن است در بلندمدت به تهدیدی جدی بدل شود.

باید پذیرفت که در شرایط بحرانی منابع آبی کشور، اولویت‌ها باید بازنگری شود و با رویکردی تازه، مسیری انتخاب شود که در آن، آب، این عنصر حیاتی در سرزمین خشک یزد، به‌عنوان اولویت نخست دیده شود، نه صرفاً به‌عنوان ابزاری برای چرخاندن چرخ صنعت. توسعه، زمانی اثربخش و پایدار خواهد بود که با شناخت دقیق اقلیم، منابع طبیعی و ملاحظات زیست‌محیطی همراه باشد. در غیر این صورت، آنچه در ابتدا به عنوان فرصت تلقی می‌شود، ممکن است در بلندمدت به تهدیدی جدی بدل شود.

توسعه صنعتی نباید بهایی باشد که مردم، محیط‌ زیست و نسل‌های آینده برای منافع کوتاه‌مدت اقتصادی پرداخت کنند. در شرایطی که آب به مسئله‌ای حیاتی و حتی مرگ و زندگی بدل شده، نمی‌توان صرفاً با دیدگاه اقتصادی به توسعه صنعتی نگریست. توسعه‌ای پایدار زمانی محقق می‌شود که محیط زیست، سلامت مردم و آینده‌نگری در آن لحاظ شده باشد. تنها با چنین نگاهی است که می‌توان آینده‌ای ایمن، سالم و پایدار برای یزد و دیگر مناطق کشور رقم زد. آینده متعلق به فرزندان همین سرزمین است و تصمیمات امروز ما، میراثی است که فردای آنان را خواهد ساخت.

انتهای خبر/