به گزارش «یزدرسا»، شب یلدا یا شب چله از جمله کهن آیین‌هایی است که ایرانیان باستان طبق باورهای خود و همین‌طور شرایط جغرافیایی به پاسداشت آن می‌پرداختند. به باور ایرانیان باستان، شب زمان فعالیت نیروهای اهریمن است و به همین دلیل تا صبح آتش می‌افروختند و روشنایی آتش را همچون روشنایی صبح که مخصوص اهورامزدا می‌دانستند، برای دور کردن دیوان و جادوگران از خانه در نظر می‌گرفتند.

از همان دوران باستان، روشن کردن آتش در شب یلدا یکی از سنت‌ها بود، امّا به مرور زمان و به‌خصوص در دوره جاری، این عادت کم‌رنگ‌تراز گذشته شده است. البته هنوز خانواده‌های ایرانی هستند که بر این سنت اصیل پایدارند و پافشاری می‌کنند، امّا به‌دلیل فرهنگ‌های شهرنشینی دیگر این موضوع کمتر در کلان‌شهر‌ها دیده می‌شود.

ایرانیان طولانی‌ترین شب سال یعنی آخرین روز از فصل پاییز در ماه آذر و آغاز انقلاب زمستانی را به دور آتش به شادی می‌پرداختند. «آتشان» اصطلاحی بود که آنان برای این شب برمی‌گزیدند؛ امّا در کنار آن برای تداوم شادی خویش از آجیل و میوه‌جات نیز استفاده می‌شد.

در واقع در آن زمان اعتقادی که به خوردن هندوانه وجود داشت، برای دفع بیماری‌ها در طول چلّه بزرگ و کوچک بود؛ امّا امروزه توصیه می‌شود که در هر فصل از خوردن میوه‌های فصل گذشته امتناع شود؛ چرا که باعث بیماری می‌شود.

امروزه این جشن در هر کجای ایران با غذاهای محلی و رسومات مختلف برگزار می‌شود. پس از اسلام در ایران آئین‌های باستانی با فرهنگ اسلامی آمیخته و آیین‌های جدیدی به آن افزوده گشت تا شادی این شب بیشتر شود. در بسیاری از کتاب‌های پس از اسلام همچون آثارالباقیه ابوریحان بیرونی در مورد این شب توضیحاتی داده شده است، همچنین حافظ‌خوانی و شاهنامه‌خوانی به رسومات این شب اضافه شد و دعوت بزرگترها برای گردهمایی در منازل خود از جمله اعمال شایسته این شب است.

عاطفه رنجبر، کارشناس ایران‌شناسی در گفتگو با «یزدرسا»، با اشاره به قرار گرفتن در آستانه شب یلدا گفت: در یزد به‌دلیل سابقه حضور زرتشتیان و حفظ کُهن آئین‌ها توسط آن‌ها این رسم همچنان پابرجاست؛ همچنین یزدی‌ها این شب را شکمبه (سیرابی) شوران هم نام نهاده‌اند.

وی ادامه داد: در فرهنگ مردم شهرستان بافق نیز به کوتاه‌ترین روز سال یعنی آخرین روز آذرماه «اشکمبه شورو» گفته می‌شود. مردم بافق بر این باورند که پیرزنی صبح سر جوی آب رفته تا اشکمبه گوسفندی را بشوید. زمانی که شستن تمام می‌شود و از جوی آب بالا می‌آید، روز کوه رفته بوده به این معنی که آفتاب غروب کرده است که کنایه از کوتاهی روز در اوّل دی‌ماه است.

رنجبر افزود: در گذشته پختن نان‌های شیرین، تهیّه آجیل، پخت شولی و آش رشته و همچنین شلغم و چغندر قرمز از ملزومات این شب بود. همچنین از آجیل «لرک» که بسیار مقدس است و از هفت مغزینه تشکیل شده است، استفاده می‌کردند.

وی ادامه داد: استفاده از بر‌گ‌های خشک‌شده میوه‌جات هم مرسوم بود و هر کدام را نمادی از خورشید و مهر می‌دانستند. خوردن انار در این شب به‌خصوص برای کودکان لذّتی بسیار داشت که بزرگترها با دانه‌کردن آن و افزودن گلاب یا نمک، صحت و سلامتی را برای همه آرزو می‌کردند. خاصه آن‌که باغات یزد همچون شهرستان تفت به انارهای مرغوب مشهور است.

این کارشناس فرهنگ عامه با بیان اینکه شب یلدا در برخی از خانواده‌ها به نواختن موسیقی سنتی با ادوات سنتی پرداخته می‌شد، افزود: همچنین در شب یلدا نحوه گردهمایی مردمان یزد و اغلب مراکز ایران به دور کرسی بود. دعوت از تازه‌عروسان و دادن هدیه رسم بسیار زیبایی است که به‌خصوص بزرگان فامیل بیشتر به‌صورت پول نقد یا شی ارزشمندی به‌عنوان یادگاری به آن‌ها می‌دهند.

رنجبر گفت: در گذشته سینی‌ها که کف آن با پارچه ترمه تزئین می‌شد، شامل یک سینی انار و هندوانه و سایر میوه‌های یلدایی، یک سینی شیرینی و آجیل‌های شب یلدا و یک سینی هدایایی شامل لباس‌های زمستانه برای عروس بوده است. در برخی مناطق این رسم منسوخ شده، امّا در برخی مناطق دیگر این رسم به شکلی افراطی ادامه دارد به نحوی که یک رسم ساده و زیبا به تشریفاتی در حد سفره عقد تبدیل شده است و سینی‌های مملو از خوراکی، هدایای گران‌قیمت برای عروس و ... شب یلدا را برای برخی خانواده‌ها به لحاظ اقتصادی سخت کرده است.

وی افزود: یلدا شبی برای خوشحالی و کنار یکدیگر بودن در بلندترین شب سال است، شبی که خانواده‌ها می‌توانند به دور از هیاهوی دنیای ماشینی و پر دغدغه کنار هم باشند و از خاطرات قدیم بگویند و پیوند خانوادگی را تحکیم و تقویت کنند. همچنین مردمان شهرستان بافق در این شب علاوه بر گردهمایی خانوادگی، دعای ویژه‌ای می‌خوانند که همه باید دست خود را بالا ببرند و بزرگ خانواده دعا کند و سایران در دل برای خواسته‌های خود و دیگران و تحقق آرزوها دعا کنند. دعای فرج امام زمان(عج) از مهم‌ترین دعاهای شب یلدا در این شهرستان است.

رنجبر افزود: بررسی مشکلات خانواده‌های مریض، ازدواج جوانان، تأمین مسکن اجاره‌ای عروس و داماد، فراهم کردن و پرداخت بدهی فامیل به‌صورت قرض‌الحسنه، هموارسازی مسیر برای ازدواج آسان جوانان و همفکری برای اجرای طرح‌های اشتغال‌زا و ... از مواردی است که در شب‌نشینی شب یلدا در بافق مورد بررسی قرار می‌گیرد.

این کارشناس ایران‌شناسی ادامه داد: برگزاری آئین شب یلدا در میبد از زمان‌های گذشته تاكنون در بین خانواده‌ها همانند دیگر نقاط استان با دور همنشینی و جمع‌شدن در منزل مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها همراه بوده و است. در میبد پخت نان «لطیر» یا «سوروک» انجام می‌شود. این رسم‌های زیبا و ارزشمند، سال‌های اخیر به‌گونه‌ای كم‌رنگ نزد خانواده‌ها برگزار می‌شود و چه خوب با پایبند بودن به سنت‌های گذشته در برگزاری آن تلاش و كوشش خود را در احترام به جایگاه پدران و مادران خود داشته باشیم.

امروزه با پیشرفت تکنولوژی و دغدغه‌مندی خانواده‌ها برای رفاه بیشتر، این سنت‌ها کمرنگ شده است و به‌‌صورت همایش‌های شب یلدا با برگزاری برنامه‌های طنز از سوی متولیان این امر در سالن‌های مختلف شهرها صورت می‌پذیرد که مردمان از هر نوع فرهنگ و اعتقاداتی در این برنامه‌های مفرّح شرکت می‌کنند و لحظاتی شاد را برای خود رقم می‌زنند.

امیدواریم از طرف صداوسیما تلاش بیشتری برای ساخت برنامه‌هایی از رسوم و فرهنگ گذشتگان با همکاری صاحب‌نظران و محققان فرهنگ عامه صورت گیرد و همچنین مراکز گردشگری در برگزاری جشن‌های سنتی با همان شیوه‌های قدیم بپردازند.

بد نیست که مانند ایام باستان و برای سوزاندن حال واحوال پاییزی­مان آتشی روشن کرده و در جوار خانواده از شب یلدا لذت ببریم.

انتهای پیام/