به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «یزدرسا» 

کاروانسرا یکی از نمونه‌های با ارزش معماری ایران است که در ادوار تاریخی خود، توسعه و گسترش تدریجی خاصی را تجربه کرده است و در هر زمان نام خاصی از  جمله، کاربات، ساباط، خان و... به خود گرفته است.

عملکردهای گوناگون کاروانسراها در گذشـته، باعث شده است ایـن نام‌ها در فرهنگ لغات جای گیرد کـه در اصـل دارای وظایف مشابهی ماننـد کاروانسراها داشتند، ولی از نظر خصوصیات و معماری هریک دارای ویژگی‌های متفاوت بوده است.

هرچند هدف اصلی کاروانسراهای برونشهری اقامت و اسـتراحت مسافران در آن بـه خصـوص در مسیرهای طولانی و کاروانسراهای درونشهری، محل مبادله کالا و تجارت بوده است ولی این اماکن بـه دلیل ماهیت ساختاری و معنایی خود، در طول تاریخ خود، کارکردهای متفاوتی را تجربه کرده‌اند.

یزد نیز با توجه به اینکه از روزگاران قدیم از مراکز مهم تجارت ایران محسوب می‌‌شد این موقعیت تجاری باعث شد که کاروانسراهای متعددی در این منطقه احداث شوند. در استان یزد سه نوع کاروانسرا وجود دارد. کاروانسراهای تاجرنشین یاسرا که جزئی از بافت بازار است و یک فضای تجاری محسوب می‌شود. کاروانسراهای درون شهری که به عنوان فضاهای اقامتی در محله‌های مسکونی مجاور بازار واقع شده و بیشتر مورد استفاده ساکنان آبادی‌های اطراف قرار می‌گرفته‌اند و کاروانسراهای بین شهری.

وجود 100 کاروانسرا در استان یزد

تعداد دقیق کاروانسراهای استان یزد مشخص نیست و به طور تقریبی ۱۰۰ عدد برای آنها عنوان شده است که بیشترین کاروانسراها در شهرستان‌های اردکان و یزد واقع شده‌اند.

۶ کاروانسرای سنگی انجیره اردکان، زین‌الدین مهریز، شاه عباسی میبد، خرانق، آجری انجیره اردکان و رشتی عقدا در استان یزد در ۲۶ شهریورماه امسال در چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو ثبت جهانی شدند، البته این کاروانسراها از بین صدها کاروانسرا انتخاب شدند و در توضیح ویژگی‌های آن در پرونده آنها چنین آمده است: «کاروانسراها یکی از مهمترین اَشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته‌ها و مقتضیات سفر شده است. این کاروانسراها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شدند و هیچ‌ یک از آنها نقشه تکراری ندارند، بنابراین مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.»

عبدالمجید شاکری‌شمسی، معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد نیز در این زمینه در گفتگو با یزدرسا، گفت: یزد همیشه یكی از شاهراه‌های اصلی جاده ابریشم بوده که دارای قلعه‌ها و كاروانسراهای فراوانی است. قلعه‎ها و کاروانسراهای یزد، نقش استراحتگاه‌های امن و آرامی را در دل کویر، برای مسافران خسته از سفر داشته و شور و انرژی ادامه مسیر را مهیا می‌کردند.

وی با بیان اینکه بیشترین کاروانسراهای استان یزد در شهرستان‌های اردکان و یزد واقع شده‌اند، ادامه داد:  ۳۷ کارونسرای استان یزد به ثبت ملی رسیده است و ۶ کاروانسرا نیز ثبت جهانی شده است.

شاکری ادامه داد: بیشترین کاروانسراهای ثبت شده در استان یزد مربوط به شهرستان‌های یزد با ۱۲ اثر و اردکان با ۹ کاروانسرا است، در شهرستان مهریز نیز پنج کاروانسرا، در میبد و بافق هر کدام سه کاروانسرا، در تفت دو کاروانسرا و در شهرستان‌های ابرکوه، اشکذر، مروست نیز یک کاروانسرا به ثبت ملی رسیده است.

کاربری کاروانسراهای یزد از گذشته تاکنون

وی با اشاره به وضعیت و کاربری کاروانسراهای استان یزد افزود: اکثر کاروانسراهای ثبت شده استان قابل استفاده هستند و به لحاظ ایستایی وضعیت مناسبی دارند، این کاروانسراها در زمان‌های گذشته مکان توقف و استراحت کاروان‌هایی بوده که از آن مسیرها عبور می‌کردند و در حال حاضر برخی از کاروانسراهای داخل شهر کاربری تجاری داشته و کاروانسراهای خارج شهر نیز کاربری خدمات به گردشگران را دارند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان یزد کاروانسراهای یزد را به کاروانسراهای بین راهی و کاروانسراهای داخل شهر و چسبیده به بافت تقسیم‌بندی کرد و گفت: آمار دقیقی از تعداد کاروانسراهای مخروبه در دست نیست، برخی از کاروانسراها به دلیل عدم دسترسی راحت به بنا در معرض تخریب قرار گرفته‌اند، بیشتر کاروانسراهای استان بین راهی هستند که درمسیر شهر و روستا یا در قسمت ورودی آن قرار دارند.

شاکری گفت: خوشبختانه کاروانسراهای ثبت جهانی شده استان یزد به غیر از کاروانسرای سنگی از لحاظ مرمتی وضعیت خوبی دارند و هرکدام درحال حاضر متولی دارد و حفظ و نگهداری شده است.

تنوع در پلان ویژگی خاص کاروانسراهای یزد

وی با بیان اینکه تنوع در پلان و شکل ظاهری ویژگی خاص کاروانسراهای استان یزد نسبت به کاروانسراهای سایر استان‌هاست، افزود: کاروانسراهای یزد را از لحاظ معماری و مصالح به کاررفته می‌توان به عنوان شاخصه مدنظر قرارداد به عنوان مثال می‌توان به کاروانسرای زین‌الدین اشاره کرد که پلان مدور دارد و یا کاروانسرای سنگی که به طور کلی از سنگ ساخته شده است.

قابلیت جهانی شدن سه کاروانسرای دیگر یزد

شاکری یادآور شد: 6 کاروانسرای استان یزد تحت عناوین کاروانسرای زین الدین، کاروانسرای خرانق، کاروانسراهای سنگی و آجری انجیره، رشتی عقدا و کاروانسرای شاه عباسی میبد با توجه به دارا بودن ویژگی‌های منحصربه فرد در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفتند و درحد دو یا سه مورد دیگر از کاروانسراهای یزد نیز قابلیت ثبت جهانی دارند.

وی با اشاره به تأثیر ثبت جهانی کاروانسراهای استان در توسعه گردشگری عنوان کرد: ثبت کاروانسراها می‌تواند باعث جذب گردشگر بیشتر و حتی سرمایه‌گذار شده و باعث رونق اقتصادی در استان یزد شود.

وجود آثار تاریخی و جهانی و ثبت جهانی آنها فرصتی است که مردم این مناطق بتوانند مسیری جدید در حوزه گردشگری آغاز کنند و جامعه محلی، مسئولان استان و سرمایه‌گذاران و وزارتخانه میراث فرهنگی باید تلاش کنند تا اینکه بتوانیم این آثار به خصوص کاروانسراها را در عرصه بین‌المللی معرفی و هر چه زودتر به نتایج قابل توجهی در حوزه گردشگری برسیم.

انتهای خبر/